“Dù ai buôn bán trăm nghề
Mười tư tháng Chín thì về hội Ông”
(Từ 13-16/9 âm lịch)
Chùa Cổ Lễ (Thần Quang Tự) là công trình kiến trúc văn hóa Phật giáo nằm ở phía tây thị trấn Cổ Lễ, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định. Được xây dựng từ thế kỷ 12, đền thờ Phật và Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không – ngài được mệnh danh là “Nam Thiên Tam Vị Thánh Tổ”.
Theo văn bia chùa Cổ Lễ ghi lại, chùa được xây dựng vào thế kỷ thứ XII thời Lý Thần Tông, trên một nền đất vuông, rộng gần 10 mẫu bắc bộ, cảnh quan sơn thủy hữu tình, xung quanh có sông nhỏ và hồ bao quanh. Ngôi chùa linh thiêng này ngoài thờ Phật, còn thờ Đức Thánh Tổ Nguyễn Minh Không, người có công lớn trong việc xây dựng chùa, ngài được mệnh danh là “Nam Thiên Tam Vị Thánh Tổ”.
Chùa Cổ Lễ trước đây là một ngôi chùa có kiến trúc bằng gỗ, trải qua thời gian đã bị xuống cấp nghiêm trọng, năm 1902 Đệ Nhất Sư Tổ Phạm Quang Tuyên đã cho trùng tu tái thiết ngôi chùa này theo kiến trúc mới “Nhất Thốc Lâu Đài”, đây cũng là một kiến trúc văn hóa Phật giáo trứ danh.
Sau đó, Hòa thượng Thích Thế Long và các thế hệ trụ trì kế cận đã kêu gọi tín đồ phật tử đóng góp xây dựng, hoàn thiện thêm những công trình thờ tự liên đới khác hòa nhập với tổng thể cảnh quan, tạo thêm sự bề thế cho ngôi chùa như hiện nay. Không giống với hầu hết các ngôi chùa trên cả nước, Chùa Cổ Lễ tuy có kết cấu “Tiền Phật, hậu Thánh” nhưng lại mang dáng dấp của một thánh đường Gia-tô giáo với mái vòm, trần, tường có những bức bích họa rực rỡ vừa hiện đại vừa cổ kính.
Không chỉ có ý nghĩa lịch sử, văn hóa, kiến trúc, Chùa Cổ Lễ còn là di tích cách mạng. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhiều nhà sư đã tạm biệt “cửa thiền” cầm súng ra trận. Ngày 27-2-1947, tại chùa, dưới sự chủ trì của Hòa thượng Thích Thế Long chùa có 27 nhà sư cởi áo cà sa lên đường tòng quân đánh giặc, bảo vệ Tổ quốc. Trong đó Hòa thượng Thích Thế Long sau này giữ chức Phó Chủ tịch Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Phó Chủ tịch Quốc hội khóa VII.
Lễ hội chùa Cổ Lễ diễn ra từ ngày 13 đến 16-9 (âm lịch) hàng năm, lễ hội là dịp tưởng nhớ tới Quốc sư – Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không. Trong lễ hội có rất nhiều hoạt động văn hóa tín ngưỡng truyền thống như: lễ rước Phật, Đức Thánh Tổ và các tiết mục diễn xướng tâm kinh, trò chơi dân gian: đấu vật, cờ người, múa lân sư rồng, hát chèo, hát văn… Đặc biệt là hội thi bơi chải trên sông quanh chùa có sự tham gia của 5 dòng họ lớn trong thị trấn là: Dương Nhất, Dương Nhì, Lê, Phan, Nguyễn, chia làm 4 chải, mỗi chải 15 người bao gồm 12 tay chèo, 1 tay lái, 1 tay mõ và 1 người tát nước. Có thể nói đây cũng là phần hội thu hút được đông đảo tầng lớp nhân dân tham gia nhất và tạo nên nét đặc trưng của phần hội hằng năm của chùa Cổ Lễ.
“Hễ mà bơi chải râm ran
Thánh cho đôi chữ bình an đời đời “
( Bài kệ chùa Cổ Lễ)
Hàng năm lễ hội chùa Cổ Lễ thu hút được đông đảo du khách thập phương tới tham dự, là một lễ hội mùa thu lớn của khu vực châu thổ Bắc Bộ. Tuy nhiên 2 năm nay do tình hình dịch Covid 19 diễn biến phức tạp nên lễ hội không được tổ chức.
