Người chia sẻ: Violet Nguyễn
Một đêm trăng tròn cuối mùa xuân năm Tân Dậu 1921, mọi tâm ý trong gia trang của cụ Đông Các Vũ Quang Nhạ ở Trung Lao, Nam Định đều dồn về việc cháu nội cụ Đông Các – con của quan Tri phủ Vũ Ngọc Thúy, sắp chào đời.
Cụ Đông Các Đại học sĩ Vũ Quang Nhạ là một trong số rất ít quan lại Công giáo miền Bắc đạt được đến địa vị tứ trụ triều đình nhà Nguyễn. Sau khi đã kinh qua nhiều chức tước, cụ về trí sĩ (về hưu) ở quê hương. Tại đây cụ giúp việc hoàn thiện ngôi nhà thờ Trung Lao nổi tiếng cho đến ngày nay.
Cụ Đông Các Đại học sĩ Vũ Quang Nhạ
(Ông nội cô Hòa Vân)
Tứ trụ triều đình có khác, ánh mắt như có gươm có thép, khí chất ngời ngời!
Đứa trẻ đã ra đời. Một tiểu thư. Đấy là em họ con cô của mẹ tôi. Hai bà thân nhau hơn chị em ruột, và suốt đời chuyện gì cũng có nhau. Mẹ tôi kể rằng cô Vũ Thị Hòa Vân, vị tiểu thư mới chào đời đó, từ khi lọt lòng đã mặt hoa da phấn, mắt phụng mày ngài. Nhiều người tưởng tiểu thư tiền đồ có khi phải đến bậc phi, hậu.
Tiểu thư thừa hưởng nhan sắc quý phái từ thân mẫu của mình. Phu nhân ông Tri phủ Vũ Ngọc Thúy nguyên là tiểu thư Nguyễn Thị Ngọc Tú, con gái thứ 6 của Binh Bộ Thượng thư Nguyễn Hữu Toản, hiệu Tây Đình. Bà Ngọc Tú cũng một thời nổi tiếng sắc nước hương trời.
Các tiểu thư khuê các ngày xưa bị trui rèn công, dung, ngôn, hạnh rất khắt khe. Mẹ tôi kể rằng các tiểu thư bị thử thách bằng cách phải mặc 3 lớp áo dài khi ngủ mà sáng dậy áo không được nhăn. Chuyện bếp núc, cỗ bàn thì là lẽ đương nhiên và bắt buộc trong các nhà thế gia ngày xưa. Đấy cũng là một hình thức khoa trương. Vì chỉ có họ mới có đủ điều kiện để học hỏi cách nấu nướng, cũng như sắm sửa các thực phẩm đắt hiếm, cho các món cỗ bàn trân quý. Cô Hòa Vân không ra khỏi lệ đó.
Chẳng thế mà cô Tuyết Vân, em gái cô, cũng một thời quốc sắc thiên hương, từ bao thập kỷ nay vẫn là hiệu trưởng của một trường nữ công tư thục nổi tiếng trên đường Bà Triệu, Hà Nội.
Từ khi chập chững biết đi, cô Hòa Vân lúc nào cũng tươi cười như hoa hàm tiếu. Khi cô cười mắt cô cũng cười. Người ta bấy giờ lại cho là cô hay cười tươi thế thì không đủ trang nghiêm để làm bậc mẫu nghi được. Nhưng cô sẽ hưởng số ung dung, dù đời người sinh vào tuổi có can Tân thường lắm gian truân.
Người vui tươi khoáng đạt như cô tôi không bao giờ có thể cho phép mình bị ràng buộc bởi các cổ lệ của giới trâm anh. Cô Hòa Vân sống rất mới so với các tiểu thư đương thời. Cô không bao giờ nhuộm răng đen, và cô uốn tóc từ khi rất trẻ. Quần áo, trang sức thì cái gì thời thượng và có thẩm mỹ cao là cô chấp nhận ngay. Chỉ trước khi thành hôn, cô mới cố gắng khoác lên cái nếp cũ một tí, gọi là để chiều nhà chồng. Cô không uốn tóc nữa, nhưng cũng chỉ vấn tóc trần lưỡi trai thôi chứ chưa bao giờ đụng đến cái khăn mỏ quạ. Một thời gian sau buồn cười quá, cô lại thôi.
Cô Hòa Vân.
Nhất quyết ko chịu vấn khăn, cùng lắm cô vấn tóc giống hình chiếc khăn. Vẻ đẹp bao thế hệ đều lưu luyến.
Khoảng cuối năm 1938, ngay trước Thế chiến, ông họa sỹ có tiếng tên là Nguyễn Cát Tường ở Phố Hàng Da, Hà Nội, có sáng kiến muốn cải tiến cái áo dài năm thân cổ truyền đi, cho hợp với nền văn hóa Tây Phương đang tràn ngập lúc đó. Ông đặt tên cho kiểu áo mới của ông là Lemur. Áo dài Lemur lúc đầu bị xem là táo bạo vì dám để hở cổ, có khi hở tay và để lộ lưng, vai lại bồng, cho nên chỉ có các cô tân tiến lắm mới dám mặc. Ông Cát Tường ra sức thuyết phục cô Hòa Vân mặc tác phẩm mới của ông, vì ông biết nếu Hòa Tiểu thư khoác cái gì lên người, cái ấy sẽ thành thời trang.
Luôn có ý tưởng cách tân, cô Hòa Vân nhiệt tình chấp nhận, và quả nhiên áo dài Lemur được phổ biến nhanh chóng. Từ đó, hình ảnh cô Hòa Vân mặc chiếc áo dài Lemur đã trở thành huyền thoại, luôn có mặt trong các nghiên cứu về lịch sử áo dài Việt Nam.
Cô Hòa Vân trong mẫu áo dài Lemur của họa sĩ Cát Tường năm 1938. Thiết kế cách đây gần 100 năm tới bây giờ vẫn còn nguyên hơi thở thời đại.
Dĩ nhiên các vương tôn công tử trong triều ngoài quận lượn lờ ngày đêm quanh nhà Hòa Tiểu thư. Nhưng cô phớt lờ tất cả. Mãi đến khi mẹ tôi giới thiệu cậu em con cậu của mình là công tử Vũ Thiện Đản, cô chấp nhận.
Chỉ là một kỹ sư giản dị, nhưng cậu hào hoa, quân tử. Cậu là cháu nội của cụ Vũ Cẩn, Tuần phủ Bắc Ninh, hay còn gọi là cụ Tuần Hàng Đào. Bà tổ năm đời của cụ Tuần Hàng Đào là Nữ soái Vũ Thị Liên, thiếp của vị Đô đốc Tây Sơn Trần Quang Diệu. Bà đã chỉ huy một đội quân bên chồng và chính thất Bùi Thị Xuân xông pha chiến trận. Sau bà bị Vua Gia Long cho thiêu sống giữa chợ ở Thăng Long để thị chúng. Nhà cũ của cụ Tuần nay là tiệm vàng Bảo Tín ở địa chỉ 54 Hàng Đào, Hà Nội.
Thật ra cậu Vũ Thiện Đản cũng chinh phục được cô Hoà Vân nhờ khiếu văn chương thơ phú của mình. Cậu là em con chú của nhà văn Vũ Ngọc Phan, tác giả quyển Nhà Văn Hiện Đại.
Cậu Vũ Thiện Đản (1940)
(Chồng cô Hòa Vân)
Một kĩ sư bình thường nhưng hào hoa, quân tử. Ko cần quyền thế cao sang, miễn cô yêu là được 🥰
Xuất thân từ một gia đình theo Công giáo gốc, với mấy người em gái vào giòng tu kín bên Vatican, cô Hòa Vân đã vì tình yêu mà tình nguyện quy y lấy pháp danh theo về đạo Phật của nhà chồng.
Rồi thế sự thăng trầm. Thế gia vọng tộc cũ không còn phong lưu nữa từ Cách Mạng tháng Tám. Với đồng lương công chức khiêm tốn của chồng, cô Hòa Vân vẫn ung dung, tự tại nhờ tài vén khéo và nữ công. Và cô vẫn luôn giữ nụ hàm tiếu đó trong mọi hoàn cảnh. Một hôm trong lúc chiến tranh loạn lạc hồi cuối thập niên 1960, cô tươi cười kể với mẹ tôi, “tối ấy đạn và mảnh đạn đại bác vào đầy phòng khách nhà em. Mà có sao đâu…” Cô Hòa Vân là như thế đó.
Gia đình cô Hòa Vân lúc nào cũng ấm êm hạnh phúc. Cậu luôn hòa nhã, bảo bọc. Cô thì vui buồn cũng một nụ cười. Ngay cả khi cậu rời cô và cõi đời ở tuổi bát tuần, dù ruột cắt bên trong, cô vẫn trấn an, yên ủi con cháu bằng nụ cười hiền dịu ấy. Nhà sử học Mai Khắc Ứng, trong những năm tháng cuối của cô, đã than rằng, “thật là đáng tiếc nếu giới trẻ bây giờ không biết được cụ Hòa Vân, và gia phong hiếm có của gia đình cụ, để học phong cách sống.”
Cô Hòa Vân năm 2007, năm đó, cô 86 tuổi.
Và cô Hòa Vân lúc nào cũng tươi vui, ung dung như thế cho đến khi cô từ giã cõi tạm này ngày 11 tháng 08 năm 2008 ở Montreal, Canada.
Cụ Thượng Thư Tây Đình ngồi giữa
(Ông ngoại cô Hòa Vân)
Thượng Thư tương đương Bộ Trưởng bây giờ. Vậy là cụ ông ngoại kém cụ ông nội một bậc.
Vợ chồng Quan Tri Phủ Vũ Ngọc Thúy
(Song thân cô Hòa Vân)
Cuối thời Nguyễn, Nam Định có 2 phủ, 9 huyện. Vậy là thân phụ cô Hoà Vân tương đương Chủ Tịch TP.
Vợ chồng cô Hòa Vân trong ngày hôn lễ của con gái út tại nước ngoài
Nhà thờ Trung Lao, hay còn gọi là Đền Thánh Trung Lao, thuộc xã Trung Đông, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định.
Trước và sau trận cháy 2017
Tác giả: Nhà nghiên cứu văn hoá Trịnh Bách
(Đã thêm ghi chú và lược giản so với bản gốc)
