in trên báo Nhân Dân, tập 4, Số 203, ngày 10 tháng 07 năm 1954.
Từ sáng sớm 1-7, tiếng súng nổ dồn dập. Địch càng ra lệnh thiết quân luật nghiêm ngặt. Phố xá đóng cửa im ỉm. Các đoàn xe địch, chùm bạt kín mít, rầm rập tung bụi mù, hốt hoảng kéo chạy về phía Hà-nội. Từng tốp giặc, mặt mày nhớn nhác, hớt hơ hớt hải kéo vội về phía bến tầu. Hòm xiểng, quần áo, giấy tờ vất tung tóe đầy trên đường địch rút chạy. Có tin một đơn vị bộ đội ta đã tiến vào ngoại ô thành phố, đang đánh địch ở gần trường Xanh Tô-ma. Đồng bào liếc qua song cửa, nhìn ra đường, hồi hộp bàn tán với nhau: “Bộ đội mình sắp vào đến nơi rồi! phen này gặp bộ đội tha hồ mà thích.” Giặc xô nhau chạy, chẳng kể gì hàng ngũ. Lính Pháp, lính Phi, ba chân bốn cẳng chạy trước. Bọn cảnh binh, lính com-măng-đỏ, ngụy binh bị địch bắt phải ở lại sau cùng, cuống quýt lo sợ không ngớt mồm chửi giặc Pháp và bù nhìn. 12 giờ 30 trưa, đơn vị đầu tiên quân ta tiến vào thành phố, cờ đỏ sao vàng phấp phới, dẫn đầu. Tức thì cửa sổ, cửa lớn hai bên hàng phố mở toang, từng làn sóng người tràn ra giữa đường vây quanh lấy đoàn chiến sĩ. Những tiếng hô: “Hồ Chủ tịch muôn năm! Bộ đội anh dũng muôn năm!” vang lên như sấm, nhanh chóng lan khắp các phố. Nhiều anh chị em thanh niên sung sướng cảm động mắt dán chặt vào lá cờ đỏ sao vàng. Đoàn người cứ đông lên dần; và tự nhiên biến thành một cuộc biểu tình tuần hành trong thành phố. Lâu lắm rồi, từ hơn 8 năm nay sống trong không khí nghẹt thở của bọn giặc Pháp, nay được giải phóng, tha hồ mà hô khẩu hiệu, mà hát những bài ca cách mạng. Không khí giống như ngày khởi nghĩa tháng tám.
Trời vừa tối, từ các nẻo đường, từng đoàn người cuồn cuộn kéo về địa điểm mít tinh, có những cụ già 60, 70 tuổi, từ trước đến nay không hề ra đến phố, Đêm nay cũng Lom khom chống gậy đi. Mọi người bàn tán xôn xao chuyện chiến thắng Điện-biên-phủ, chuyện địch phải rút Nam-định, Ninh-bình, Bùi-chu, Phát-diệm. Khai mạc buổi mít tinh, vị đại diện ban quản trị quân sự thành phố trịnh trọng công bố những điều mệnh lệnh để giữ gìn an ninh trật tự trong thành phố, tuyên bố thủ tiêu chính quyền bù nhìn của Pháp và bọn việt gian rồi thân mật dặn dò nhân dân những điều cần làm. Tin tưởng và phấn khởi hiện lên nét mặt mọi người. Các em bé nắm chặt tay anh bộ đội, tíu tít nói cười. Các em hát vang bài “Hồ Chí Minh muôn năm”. Từ nay không còn những ngày đen tối, khủng khiếp dưới ách thằng Tây nữa. Từ nay các em tha hồ chơi, tha hồ hát, tha hồ học tập. Thành phố nhộn nhịp đến khuya. Nhiều nhà trong đèn may cờ suốt đêm. Sáng sớm hôm sau, sáng tự do đầu tiên sau hơn 8 năm dưới ách giặc Pháp, nhân dân thành phố tấp nập kéo nhau đi nghe công bố bản thông báo của ban quản trị quân sự. Cán bộ đi đến từng khu phố thân mật kể cho nhân dân nghe chuyện chiến thắng vĩ đại của ta ở Điện-biên-phủ, nói rõ vì sao địch phải rút miền Nam đồng bằng Bắc-bộ, đồng thời nhắc nhở đồng bào cảnh giác đề phòng. Mọi người đổ xô ra vây quanh anh cán bộ, chăm chú nghe như muốn nuốt từng lời nói của anh. Câu hỏi đầu tiên của mỗi đồng bào là “Hồ Chủ Tịch có khỏe không?”
Trụ sở ban quản trị quân sự rộn rịp suốt ngày. Chính sách khoan hồng của Chính phủ đối với ngụy quân và nhân viên ngụy quyền được công bố rõ ràng. Nhân dân đều phấn khởi. Các viên chức ngụy quyền lần lượt đến trình diện trước ban quản trị quân sự. Chiều 2-7, hơn 100 ngụy binh còn lén lút quanh vùng đã ra hàng. Một không khí vui tươi, phấn khởi tràn ngập thành phố Nam-định, một thành phố lớn đầu tiên ở đồng bằng Bắc-bộ vừa được giải phóng.
ST: Phan Nam – Trung tâm VHTT&TT thành phố
