VIDEO: ĐẶC SẮC HÁT RỐI CHẦU THÁNH TRONG LỄ HỘI CHÙA ĐẠI BI (NAM GIANG – NAM TRỰC – NAM ĐỊNH)
Chùa Đại Bi là một trong những danh lam cổ tự nổi tiếng của xứ Sơn Nam xưa, ngoài thờ Phật, di tích thờ thiền sư Từ Đạo Hạnh – một trong 3 vị thiền sư nổi tiếng thời Lý (Dương Không Lộ, Giác Hải và Từ Đạo Hạnh); đồng thời là bậc cao tăng đắc pháp, có nhiều tài phép và thuật lạ, có công lao to lớn trong việc xây dựng nhiều chùa, trong đó có chùa Thiên Phúc (Chùa Thầy) và chùa Đại Bi. Lễ hội chùa Đại Bi được diễn ra từ ngày 21 đến ngày 23 tháng Giêng âm lịch hàng năm, trong đó có nhiều nghi lễ nhà Phật hòa nhập với tín ngưỡng dân gian bản địa, trong đó đặc biệt nhất là nghệ thuật hát rối cạn chầu Thánh (nghệ thuật ổi lỗi).
Múa rối cạn chầu Thánh còn có tên gọi là hội tu kỳ lệ (có nghĩa là răn đời bỏ ác làm thiện), trò rối đầu gỗ hay nghệ thuật Ổi lỗi là nghi lễ đặc trưng và quan trọng nhất trong lễ hội chùa Đại Bi, được tổ chức trong 3 ngày chính là 21, 22 và 23 tháng Giêng. Thời gian tổ chức từ 19 giờ đến 24 giờ (thậm chí nhiều năm đến 1,2 giờ sáng). Ngoài ra trong năm, phường rối còn tổ chức múa rối cạn chầu Thánh vào đêm giao thừa.
Nghệ thuật rối cạn là loại hình nghệ thuật mang tính thiêng gắn với việc thờ phụng thiền sư Thánh Tổ Từ Đạo Hạnh. Múa rối chầu Thánh là để cho Thánh ngự, Thánh xem, chứ không phải để nhân dân xem. Vì vậy, nó chỉ diễn ra trong khoảng thời gian và không gian thiêng nhất định, tức là phía trước ban Tam bảo và ban thờ Thánh Tổ Từ Đạo Hạnh. Múa rối chầu Thánh là loại hình nghệ thuật dân gian có tính tổng hợp kết hợp của các yếu tố: âm nhạc – lời ca – múa, trong đó các con rối vô tri vô giác nhưng qua bàn tay khéo léo và những lời ca thấm đẫm những giáo lý truyền thống đã tái hiện được niềm tin, khát vọng của con người về thế giới hòa bình, cuộc sống ấm no hạnh phúc.
Nội dung ca từ chủ yếu của nghệ thuật hát rối cạn chầu Thánh rất đa dạng, phong phú nhưng tập trung ca ngợi triều đại thanh bình, thịnh trị, công lao của các vị vua, các vị anh hùng, những người có công trong việc dựng nước và giữ nước, răn dạy con người những điều hay lẽ phải, sống hiếu nghĩa, thủy chung, đặc biệt rất đề cao tình cảm gia đình như sự hiếu thuận của con cái đối với cha mẹ hay tình nghĩa vợ chồng, tình anh em, bè bạn.
Tương truyền, đây là tích trò do Đức Thánh Từ Đạo Hạnh sáng tạo và truyền dạy cho nhân dân, thể hiện sự từ bi bác ái nhân văn cao đẹp của Đức Thánh nhằm cứu vớt các sinh linh trôi dạt trên biển. Đó chính là tư tưởng nhân văn cao đẹp của Phật giáo nói chung và văn hóa Việt Nam nói riêng, để hướng con người đến các giá trị Chân – Thiện – Mỹ.
Nghệ thuật múa rối cạn chầu Thánh được đánh giá là hồn cốt, mang tính độc đáo nhất bởi những giá trị nghệ thuật đặc. Đó là các loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian kết hợp với âm nhạc và múa. Mỗi bài hát, múa có âm điệu, giai điệu khác nhau nhưng đều gần gũi, thân thiết với mỗi con người. Đặc biệt, các lời đệm, lời đón đều dùng tiếng Nôm cổ, theo thể song thất lục bát hoặc lục bát, ngôn từ có sự chắt lọc góp phần nâng lên thành ngôn ngữ thơ ca giàu tính thẩm mỹ, tính bác học.
Video và tổng hợp nội dung: Đỗ Chung – Trần Đăng Tú / Nam Định Đất và Người
