Tác giả: Trần Huyền Nga
🔸🔸Trong những nữ anh hùng đất Thành Nam không thể không kể đến bà Nguyễn Thị Trinh, cha là Nguyễn Kế Hưng (một vị quan Vệ Úy) chuyên trông coi kho lương thực và khí giới ở thành Nam. Bà là người có tính tình ngay thẳng, cương trực, có sức khỏe hơn người thường, ham mê tập luyện võ nghệ từ nhỏ, hơn 20 tuổi chưa chịu lấy chồng chỉ thích luyện đao, múa kiếm và giúp đỡ gia phụ trong việc quản lý sổ sách và trông coi kho lương thực, vũ khí.
🔸🔸Năm 1873, sau khi thực dân Pháp tạm thời củng cố được bộ máy cai trị trên đất Nam Kỳ chúng liền mở cuộc viễn chinh Bắc Kỳ lần thứ nhất mà mục tiêu chủ yếu là đánh chiếm Hà Nội và Nam Định. Chúng nhận định: “chiếm được thành Hà Nội và thành Nam Định tức là chiếm được Bắc Kỳ”.
🔸🔸Ngày 4/12/1873 quân địch dùng chiến thuyền theo đường biển tiến quân đánh thành Nam Định. Khi cổng thành đã bị phá, quân Pháp tràn vào trong hỗn chiến với quân đội ta trên các con phố sau đó chúng dồn ta co cụm lại một số nơi như Phủ Tổng Đốc, Kỳ Đài (Cột Cờ).
🔸🔸Lúc đó, bà Nguyễn Thị Trinh được giao trọng trách bảo vệ kho lương, khi biết tin, ngay lập tức bà lệnh cho người chốt chặt các cửa kho và dẫn một toán quân đến trợ chiến tại Cột Cờ. Bà đã cùng tàn quân còn lại chiến đấu đến hơi thở cuối cùng để bảo vệ lá cờ treo trên đỉnh Kỳ Đài. Bà mất lúc đó mới tròn 21 tuổi, Bà được nhân dân chôn cất tại ngay nơi bà hy sinh ở phía đông của Cột Cờ.
🔸🔸 Năm 1874, sau khi nhà Nguyễn và quân Pháp ký hoà ước, nhà Vua bắt đầu truy phong tước hiệu cho những người có công với đất nước trong đó có Bà Nguyễn Thị Trinh. Vua Tự Đức đã phong tặng bà là Giám thương công chúa (Công chúa coi kho) và hóa thành Bà Chúa Kho Nam Định trong tâm thức của nhân dân ngàn đời sau. Tại đền có câu đối ca ngợi:
Nhất niệm hiếu trung như nhật nguyệt
Thiên thu phần mộ lẫm uy danh.
Nghĩa là:
Trung hiếu một niềm ngời nhật nguyệt
Mộ phần ngàn thuở khét uy danh.
🔸🔸Triều đình còn cho lập đền thờ bà ngay dưới chân Cột Cờ (nên được gọi là đền Cột Cờ) và miếu Bản Tỉnh để thờ những nghĩa sĩ đã hi sinh vì nước; dân địa phương còn tôn bà làm Đương cảnh Thành hoàng – Bản xứ Thổ thần, họ còn gọi Nguyễn Thị Trinh là “bà Chúa Cột Cờ”.
🔸🔸Đến đời nhà vua Thành Thái, Bà được triều đình sắc phong thêm mỹ tự là “Tiết Liệt Anh Phong”. Được phong làm Thần hay còn gọi là “Linh Phù Dực Bảo Trung Hưng Tôn Thần”.
🔸🔸Về sau thực dân Pháp đã nhiều lần tàn phá các di tích lịch sử văn hóa của đất nước và trong đó có cả đền thờ bà Nguyễn Thị Trinh. Nhân dân Nam Định đã cùng nhau gây dựng lại ngôi đền và cải trang lại ngôi đền là đền thờ Bạch Hoa – một thị nữ của Chúa Liễu Hạnh (trong tín ngưỡng thờ Mẫu) để tránh tai mắt của quân giặc, nên nhiều người cho đến ngày nay vẫn gọi là Đền Bạch Hoa. Tuy nhiên tại ngôi đền vẫn còn giữ nguyên các hoành phi, câu đối ca ngợi công lao của bà Nguyễn Thị Trinh.
Tượng thờ Nguyễn Thị Trinh tại đền Nguyên Thương
🔸🔸 Ngoài đền thờ Bà dưới chân cột cờ Nam Định thì còn có nhiều nơi khác cũng thờ “giám thương công chúa” Nguyễn Thị Trinh như đền Nguyên Thương ở phường Nguyễn Du, đền Bồng Lai ở phường Bà Triệu. Nơi nào cũng còn giữ các câu đối ca ngợi công lao của Bà. Tại đây cũng đều có các câu đối ca ngợi nữ anh hùng thành Nam, như:
Dữ phụ đồng cừu kim diệc hãn
Tồn lương vệ quốc cổ do hy.
Nghĩa là:
Cùng cha chung mối thù, nay cũng hiếm
Giữ lương vì nước, trước đâu nhiều.
Hay như câu:
Huyền mặc vô ngôn, hoàng thượng biền mông tư Bắc khuyết
Tinh thần bất tử, nữ trung anh kiệt chấn Nam thiên.
Nghĩa là:
Lặng lẽ không lời, hoàng thượng chở che riêng cửa Bắc
Tinh thần bất tử, nữ trung anh kiệt động trời Nam.
Tượng thờ Nguyễn Thị Trinh tại đền Nguyên Thương
🔸🔸Đền Nguyên Thương trước đây là thờ một vị Bà Chúa Kho thời nhà Lý, có hiệu là “Thương Tiên Chúa Thánh”. Khi đến đời vua Gia Long, ông cho xây dựng lại đất đai vùng Nam Định và xây dựng lại các ngôi đền tại đây. Sau này, nhân dân đã lập bài vị bà Nguyễn Thị Trinh và đưa vào thờ chung ngôi đền với “Thương Tiên Chúa Thánh”. Một ngôi đền mà thờ hai vị Bà Chúa Kho của hai triều đại khác nhau cũng là điểm nhấn văn hóa khá thú vị trên đất Nam Định.
